بیماری سنگ کلیه چیست
سنگ کلیه از تجمع یون های معدنی موجود در ادرار ایجاد می گردد. تشکیل سنگ کلیه یک اتفاق رایج در بدن است و در اکثر افراد ، بدون هیچ علائمی توسط ادرار از بدن خارج می شود. اما بیماری سنگ کلیه (به انگلیسی Kidney stone disease و یا urolithiasis) زمانی بوجود می آید که یک سنگ تا ابعاد بیشتر از پنج میلیمتر بزرگ شود که در نتیجه احتمال مسدود نمودن مجاری ادراری و در نتیجه ایجاد درد در نواحی شکم و پشت را دارد. درد سنگ کلیه یک درد ادامه دار است که معمولا هر بیست دقیقه تا یک ساعت تکرار می گردد و می تواند علائم دیگری نظیر وجود خون در ادرار ، استفراغ و وجود درد شدید در زمان ادرار کردن را به همراه داشته باشد.
برای کاهش درد کلیه ناشی از سنگ ، معمولا مسکن های مخدر و غیر استروئیدی تجویز می گردد. عدم درمان این سنگ های کلیوی علاوه بر ایجاد درد های شدید ، می تواند سبب نارسایی کلیوی و در نهایت از کار افتادن آن شود که در شرایط حاد ، موجب مرگ خواهد شد. سنگ های کلیوی اکثرا از نوع کلسیمی و به صورت کربنات کلسیم ، اگزالات کلسیم و فسفات کلسیم هستند اما ممکن است بیماری در اثر تجمع پروتئین و یا عفونت هم ایجاد گردد.
چرا به سنگ کلیه مبتلا می شویم
مهم ترین دلیل ایجاد بیماری سنگ کلیه همانند اکثر بیماری های غیر واگیر دار ، عوامل ژنتیکی است. با این وجود دلایل دیگری نظیر افزایش غلظت کلسیم در ادرار ، برخی انواع غذا ها ، بعضی از دارو ها ، تحرک کم و چاقی ، مصرف کم مایعات ، بیماری نقرس و پرکاری غدد پاراتیروئید احتمال ابتلاء به آن را افزایش می دهد. دلایل ایجاد سنگ در کلیه عبارتند از:
- مصرف کم مایعات
- مصرف زیاد دارو های حاوی کلسیم نظیر کربنات کلسیم ، سیترات کلسیم و …
- مصرف زیاد ویتامین سی C ، ویتامین دی D و کورتون
- مصرف بیش از حد سدیم ، پروتئین های حیوانی و الکل
- عوامل زمینه سازی ژنتیکی
- ابتلاء به بیماری هایی همچون پرکاری غدد پاراتیروئید (سبب افزایش غلظت کلسیم در ادرار می شود) ، هیپراگزالوری (وجود میزان فراوان اگزالات در ادرار) ، بیماری های التهابی روده و بیماری های عفونی
این بیماری که در پی ایجاد درد متوجه آن می شویم ، با آزمایش ادرار و تصویر برداری اشعه ایکس قابل تشخیص است. رایج ترین سنگ کلیه از نوع کلسیم اگزالات می باشد. سنگ های این ناحیه الزاما در کلیه ها تجمع پیدا نمی کنند بلکه به سه نوع زیر طبقه بندی می شوند:
- سنگ کلیه nephrolithiasis
- سنگ مجاری ureterolithiasis
- سنگ مثانه cystolithiasis
انواع سنگ کلیه
- سنگ اگزالاتی که بر اثر اگزالات کلسیم تشکیل می گردد ، رایج ترین گونه بوده و حدود هشتاد درصد مبتلایان ، گرفتار این نوع می باشند. اگزالات معمولا از طریق برخی مواد غذایی همچون چای ، توت فرنگی ، شکلات و … جذب بدن می شود و نشانه آن ، اسیدی شدن ادرار است.
- در حدود ده درصد انواع سنگ ، از نوع فسفات کلسیم است که به وفور در لبنیات یافت شده و باعث قلیایی شدن ادرار می گردد.
- نوع خاصی از سنگ که در حدود پانزده درصد مبتلایان را شامل می شود در اثر عفونت مجاری است که هیچ ارتباطی با نوع رژیم غذایی ندارد. باکتری تولید کننده در این سنگ با هیدرولیز کردن ادرار ، اوره را به آمونیوم تبدیل نموده و سطح پی اچ آن را افزایش می دهد در نتیجه ، ادرار قلیایی می شود.
- مصرف زیاد پروتئین های حیوانی و پورین که در گوشت قرمز ، تخم مرغ ، گوشت ماهی و صدف دریایی وجود دارد موجب افزایش سطح اسید اوریک در بدن می شود که دلیل ایجاد ده درصد از انواع سنگ کلیه است.
- سنگ کلیه سیستینی نادرترین نوع بوده و بر اثر یک اسید آمینه به نام سیستین (یکی از انواع پروتئین) بوجود می آید. دلیل ایجاد آن ، نوعی اختلال کمیاب ژنتیکی است.
روش درمان
برای درمان سنگ کلیه باید دلایل ایجاد آن یعنی خشکی بدن و مواد غذایی سازنده سنگ را محدود نمود. مصرف فراوان مایعات ، بخصوص آب (در صورت عدم منع توسط پزشک) بسیار مفید می باشد. همچنین با توجه به نوع سنگ ایجاد شده ، باید رژیم غذائی متناسب را رعایت نمود. با توجه به اینکه درمان این بیماری در مراحل اولیه و پیش از بزرگ شدن سنگ راحت تر است ، بنابراین در صورت مشاهده عفونت یا خون در ادرار و یا درد در ناحیه شکم و کمر ، به پزشک مراجعه نمایید. انجام آزمایشات دوره ای ادرار و خون به منظور بررسی سطح اوره ، کراتین و نیتروژن اهمیت زیادی دارد.
برای دفع سنگ های ریز و کوچکتر از یک سانتیمتر ، استفاده از عصاره گیاهی اورتیکا (گونه ای از گیاه گزنه) توصیه می شود زیرا خاصیت ضد التهابی و ضد میکروبی داشته و ادرار آور است. مواد ماثره آن شامل کوئرستین (آنتی اکسیدانی ضد سرطان ، ضد ویروس و ضد التهاب) و کافئوئیل مالیک اسید است. مکانیسم اثر عصاره اورتیکا بر اساس سه فاکتور به شرح زیر است:
- افزایش ادرار : گیاه گزنه با افزایش حجم ادرار و جلوگیری از تجمع مایعات در مجاری ، سبب دفع سنگ کلیه می شود.
- ضد میکروب : عصاره اورتیکا قادر به از بین بردن باکتری E.Coli و جلوگیری از کلنی آن می باشد. این باکتری مهم ترین عامل عفونت مجاری ادراری است.
- ضد التهاب : التهاب مجاری یکی از مهمترین دلایل عدم تحرک و دفع سنگ کلیوی است. عصاره گیاهی اورتیکا به علت دارا بودن مکـافئوئیـل مالیـک اسیـد قادر به مهـار آنـزیم سیـکلواکسـیژنـاز و لیپواکسیژناز و جلوگیری از سنتز واسطه های التهابی مانند پروستاگلاندین ها و لکوترین ها است که منجر به کاهش التهاب می شود. گزنه با کاهش میزان کراتین ادرار ، سطح پی اچ آن را به حالت نرمال باز می گرداند. همچنین مانع از تشکیل کلسیم اگزالات شده و به تشکیل توبول ها و گلومرول های کلیه کمک می کند.
چنانچه اندازه سنگ بزرگتر از یک سانتیمتر باشد ، نیاز به انجام عمل جراحی است. اعمال جراحی از نوع لیزر ، سیستوسکوپی ، کمولیز ، نفرولیتوتومی ، TUl و ESWL است.
تغذیه مناسب برای پیشگیری و درمان سنگ کلیه
کمبود ویتامین B6 در بدن و همزمان مصرف زیاد ویتامین C خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد. توصیه می شود برای کنترل میزان اگزالات ، در صورتی که تمایل به مصرف لبنات دارید از نوع پروبیوتیک آن استفاده نماید. مبتلایان به سنگ کلیه بخصوص از نوع اگزالاتی باید از خوردن غذاهایی همچون غلات کامل ، آجیل ، شکلات ، چای ، چغندر و توت فرنگی که حاوی میزان بالای اگزالات هستند اجتناب کنند.
مصرف زیاد پروتئین های حیوانی همچون گوشت قرمز ، تخم مرغ و نیز منابع سدیمی همچون نمک باعث افزایش میزان اسید اوریک در بدن و تشکیل سنگ می شود. در طرف مقابل ، گنجاندن سبزیجات و میوه در رژیم غذایی به دلیل افزایش پتاسیم و فروکتوز می تواند ابتلاء به این بیماری را کاهش دهد. در نهایت به جای مصرف نوشیدنی های صنعتی همچون نوشابه های گازدار ، ماء الشعیر و آب میوه های اسانس دار که حاوی قند و مواد نگهدارنده هستند ، مصرف آب آشامیدنی را افزایش دهید.