انواع کربنات کلسیم بخش عظیمی از پوسته کره زمین را تشکیل می دهند. این ترکیب با فرمول مولکولی CaCO3 نوعی سنگ رسوبی است که معمولا از رسوب اجزا بدن موجودات دریایی مانند مرجان ها ، ریف ها و آبزیان تشکیل شده که به مرور زمان و طی میلیون ها سال بر روی هم فشرده شده است. انواع کربنات کلسیم از 3 منظر قابل طبقه بندی هستند که عبارتند از:
- ساختاری
- صنعتی
- تولیدی
کلسیم کربنات به میزان قابل توجهی در زندگی انسان مصرف می شود. از ساخت و ساز گرفته تا موارد دارویی و غذایی ، انواع کربنات کلسیم به کار می رود. همچنین محصولات فراوری شده کربنات کلسیم مانند آهک ها نیز کاربرد گسترده ای در بخش های مختلف صنعتی و غیر صنعتی زندگی انسان دارند. این ماده همیشه در اختیار انسان بوده است و آثار مصرف آن به هزاران سال پیش باز می گردد. ولی انسان در زمان های گذشته ابزار و روش لازم برای شناخت انواع کربنات کلسیم و نوع کاربرد هر یک از آنها را در اختیار نداشته است.
انواع ساختاری کربنات کلسیم
کلسیت
کلسیت Calcite پایدار ترین پلی مورف کربنات کلسیم است که درجه سختی آن برابر 3 می باشد. کلسیت به رنگ های مختلف سفید ، زرد و خاکستری با ساختار کریستالی بی رنگ تشکیل می شود. تاکنون بیش از هشتصد ساختار مختلف کریستالی کلسیت شناسایی شده است. رایج ترین نوع آن ، اسکالنوهدرال با ساختار شش ضلعی می باشد.
آراگونیت
یکی از سه ساختار کریستالی کربنات کلسیم در طبیعت است. این ماده در سال 1797 در منطقه Molina de Aragón اسپانیا به نام آراگونیت نام گذاری شد. آراگونیت Aragonite از نظر ترمودینامیکی حالت ناپایداری داشته و تمایل دارد که با گذشت میلیون ها سال به کلسیت تبدیل شود. این ماده در آکواریوم ها برای ساخت ریف و تنظیم پی اچ استفاده شده و همچنین می توان آن را برای حذف الاینده هایی همچون سرب ، روی و کوبالت در فاضلاب بکار برد.
دولومیت
دولومیت Dolomite یک کانی کلسیمی خشک با فرمول کربنات کلسیم منیزیم است. فرمول مولکولی این ماده کمی با کربنات کلسیم تفاوت داشته و به صورت CaMg(CO3)2 می باشد. ساختار کریستالی آن تحت سیستم شش ضلعی – رومبوسه شکل می گیرد. کریستال های آن به رنگ سفید ، خاکستری و صورتی تشکیل می شود. کاربرد دولومیت برای تهیه سنگ های زینتی ، متراکم کردن بتن و به عنوان منبعی برای تهیه اکسید منیزیم است.
انواع صنعتی کربنات کلسیم
سنگ آهک
سنگ آهک Limestone تقریبا ده درصد از کل سنگ های رسوبی کره زمین را شامل می شود. سنگ آهک در میان انواع کربنات کلسیم بیشترین کارایی را دارد. از آن در ساخت و ساز ، تولید رنگ و مواد پلیمری ، کاغذ سازی ، تولید لاستیک ، خمیر دندان و ضدعفونی اماکن پرورش دام و طیور استفاده می شود. سنگ آهک حاوی مقادیر مختلفی از ناخالصی ها مانند سیلیس ، چخماخ ، یشم و … است. در صورت حرارت دادن این ماده می توان مواد شیمیایی مختلفی تولید نمود.
گچ
تفاوت گچ Chalk با دیگر انواع کربنات کلسیم در نرم بودن آن است. گچ ماده ای نرم ، سفید رنگ و متخلخل می باشد که ترکیبی از سنگ آهک و کلسیت است. این ماده احتمالا از اسپیکول های اسفنجی یا دیگر ارگانیسم های سیلیسی تشکیل می گردد. ساختار گچ از کربنات کلسیم به همراه مقداری خاک رس می باشد و دلیل نرمی آن نیز همین وجود خاک رس است. این ماده در تولید گچ تخته سیاه ، تهیه ملات ، تولید انواع آهک و کشاورزی بکار می رود.
سنگ مرمر
مرمریت Marble یک کانی دگرگونی شده است که از بازسازی شبکه کریستالی سنگ های کربناته نظیر کلسیت و دولومیت ایجاد شده است. زمینه کاربرد این سنگ در مجسمه سازی و امور ساختمانی می باشد. نام سنگ مرمر برگرفته از کلمه یونانی “مارماروس” به معنی سنگ کریستالی یا سنگ براق است. این ماده دارای انواع مختلفی همچون Pentelic ، Creole ، Etowah ، Makrana ، Murphy ، Bianco ، Swedish ، Vermont و … در رنگ های سفید ، صورتی و قرمز می باشد.
تراورتن
تراورتن Travertine معمولا به صورت فیبروس یا کنستانتره به رنگ های سفید ، برونز و کرم ایجاد می شود. تولید این ماده از طریق ته نشینی سریع انواع کربنات کلسیم تولید می گردد. تراورتن به عنوان یک سنگ زیبا در نما سازی ساختمان ها کاربرد دارد.
انواع تولیدی کربنات کلسیم
کربنات کلسیم معدنی
نام کلی تمام انواع سنگ های کربناته که در بالا از آن ها اسم برده شده می باشد. کربنات کلسیم معدنی Ground calcium carbonate به اختصار GCC نامیده شده و به اشکال مختلفی که گفته شد از معادن برداشت می شود. منشاء تولید آن در طبیعت بوده و انسان نقشی در ساخت آن ندارد. بخش عظیمی از پوسته کره زمین از کربنات کلسیم تشکیل شده و معادن فراوانی در اکثر کشورها دارد.
کربنات کلسیم رسوبی
این نوع کلسیم کربنات از نظر فرمولاسیون هیچ تفاوتی با نوع طبیعی آن ندارد ولی به صورت صنعتی و در کارخانجات تولید می گردد. کربنات کلسیم رسوبی Precipitated calcium carbonate به اختصار PCC تنها از نظر خلوص و کیفیت در درجه بالاتری از نوع معدنی آن قرار دارد. برای تولید این ماده ، از ترکیب گاز دی اکسید کربن در ماده ای شیمیایی به نام آهک هیدراته استفاده می شود.